Zespół Szkół w Koziegłowach

Prawa Człowieka, Prawa Dziecka

PRAWA CZŁOWIEKA, PRAWA DZIECKA.

Prawa człowieka to zespół podstawowych, niezbywalnych i uniwersalnych praw przysługujących człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne nieodłącznie związane z naturą człowieka. Odmowa poszanowania praw człowieka stanowi nie tylko osobistą krzywdę dla jednostki, ale sprzyja niepokojom społecznym i politycznym oraz przemocy
i konfliktom zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między całymi narodami.

Z tego powodu poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej uważa się za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju w świecie. Istnieją poglądy, z których wynika, że źródłem praw człowieka jest religia. Jeżeli człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga należy mniemać, że zajmuje on szczególne miejsce w świecie i ma godność, która wymaga ochrony. Prawa człowieka obejmują coraz szerszy zakres problemów, decydujących już nie tylko o samym życiu ludzkim, ale i jego jakości we wszystkich fazach, przejawach aktywności i okolicznościach. Wyodrębnić można trzy generacje rodziny praw człowieka. Pierwszą generację tworzą prawa obywatelskie i polityczne, np. prawo do życia, wolność myśli, wolność słowa, równość wobec prawa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym. Na drugą składają się prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne, np. prawo do pracy, do zabezpieczenia społecznego, do nauki, do informacji. Trzecią generację stanowią prawa kolektywne, obejmujące np. prawo do pokoju, do demokracji, do nieskażonego środowiska.

I. Prawa osobiste:

-         dobrego życia

-         rzetelnego sądu

-         decydowania o swoim życiu

-         prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka

-         szczęścia

II. Prawa i wolności polityczne

1. tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa

-         prawo do obywatelstwa

-         możliwość uczestniczenia w życiu publicznym

-         czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach

-         bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach

-         wolność zrzeszania się

-         prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji

-         prawo do składania wniosków, petycji, skarg

-         dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych

-         równy dostęp do służby publicznej

III. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne:

-         ochrony zdrowia

-         nauki

-       odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję
        odpowiadającą  godności ludzkiej

-         pomocy socjalnej

-         rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)

2. prawa ekonomiczne:

-         prawo do pracy

-         prawo do własności

-         prawo dziedziczenia

3. prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa
    przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia

4. prawa kulturalne:

-         prawo do wolności twórczości artystycznej

-         prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników

-         prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Gwarancje:

1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych
   i kulturowych)
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

-         prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd

-         prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego

-         prawo do skargi konstytucyjnej

W historii za początek kodyfikacji praw człowieka uważa się Wielką Kartę Swobód, przyjętą w Anglii przez króla Jana bez Ziemi w 1215r., powstałą jako reakcja przeciw absolutyzmowi. Głosiła ona, że żaden człowiek nie może być uwięziony, pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa lub wygnany inaczej niż tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego.

W 1789r pojawiła się francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka rozpoczęto dopiero po II wojnie światowej, w ramach ONZ, ponieważ II wojna światowa dowiodła, że istniejące porozumienia międzynarodowe nie chronią najważniejszych praw ludzkich, natomiast wewnętrzne gwarancje ustawowe łatwo załamują się w okresach kryzysów.

To zrodziło nową koncepcję praw człowieka, wiążącą je z budowanym po wojnie ładem międzynarodowym. Jego podstawą była Karta Narodów Zjednoczonych, która podpisana na Konferencji w San Francisco 26 czerwca 1945 roku.

Sformułowano w niej jeden z głównych celów ONZ — „popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie”.

W Paryżu 10.XII.1948 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło powszechną Deklarację Praw Człowieka — międzynarodowy katalog podstawowych i niezbywalnych praw i wolności, jako „wspólny standard do osiągnięcia przez wszystkie ludy i narody” natomiast dzień 10 grudnia został uznany za Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka.

Rozwinięciem deklaracji były Pakty praw człowieka z 1966r., na które składają się Pakt praw obywatelskich i politycznych i Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Obok aktów ogólnych w ONZ opracowano i zobowiązano się przestrzegać ok. 60 konwencji szczegółowych, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa, o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, o uchodźcach,
o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, o zakazie tortur i innych formach nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania, o prawach dziecka. Wiele konwencja o prawach człowieka przyjęto w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki
i Kultury (UNESCO).

          Prawa człowieka powinny być chronione przede wszystkim przez stosowane organy wewnętrzne każdego państwa. Jeśli tak się jednak nie dzieje, można dochodzić swych racji przed organami międzynarodowymi. Istnieją dwa systemy ochrony praw człowieka: uniwersalny i regionalny. System uniwersalny ONZ obejmuje wszystkie państwa i najważniejszymi dokumentami są: Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Pakty Praw Człowieka. Systemy regionalne odnoszą się tylko do ludności zamieszkującej dany obszar. W Afryce ochroną praw człowieka zajmuje się Organizacja Jedności Afrykańskiej, natomiast a Amerykach Organizacja Państw Amerykańskich. Najlepiej rozwinięte i najsprawniej działające regionalne systemy instytucji ukształtowała Europa. Tworzą je Rada Europy, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także Unia Europejska. Państwa Rady Europy przyjęły w 1950r. Europejską Konwencję Praw Człowieka, gwarantującą podstawowe prawa i wolności jednostki, głównie osobistei polityczne; prawa społeczne i gospodarcze znalazły się w Europejskiej karcie społecznej z 1961. W walce o prawa człowieka jest konieczne zaangażowanie nie tylko rządów, ale i organizacji pozarządowych, których zadaniem jest sprawowanie społecznej kontroli nad przestrzeganiem przez państwa swoich zobowiązań w poszanowaniu tych praw. Gwarancje ochrony praw
i wolności człowieka w Polsce zapewniają powołane między innymi w tym celu instytucje państwowe, takie jak: sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacje pozarządowe. Polska przystąpiła również do Europejskiej konwencji praw człowieka i Europejskiej karty społecznej.

          Prawa człowieka są dzisiaj jedną z dziedzin prawa konstytucyjnego i jednym z dynamicznie rozwijających się działów prawa międzynarodowego. Chronią człowieka we wszystkich okresach jego życia, przejawach działalności
i w różnych okolicznościach. Stanowią efekt wielowiekowej ewolucji w podejściu do atrybutów człowieczeństwa, takich jak równość, sprawiedliwość, wolność, w ocenie potrzeb i niezbędnych warunków ich zaspokajania.

Prawa dziecka to generalnie prawa człowieka, ograniczone prawami rodziców i brakiem zdolności do czynności prawnych osób niepełnoletnich. Prawo ustanawia granice władzy rodzicielskiej, ale nie kodyfikuje każdej sytuacji rodzice-dziecko. Norma konstytucyjna stanowi, że rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, ale powinni uwzględniać stopień dojrzałości dziecka. Pojęcie dojrzałość dziecka jest pojęciem zmiennym i trudno o precyzyjne kryteria. Norma konstytucyjna stanowi, że organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

Początek prawom dziecka w prawie międzynarodowym i prawom wewnętrznym państw dała Deklaracja Praw dziecka ONZ z 1959 r. i dopiero 20 listopada 1989r. - Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliła Konwencję Praw Dziecka. Polska, ratyfikowała tą Konwencję w kwietniu 19991 r.
i zobowiązała się do zagwarantowania dzieciom praw zawartych w konwencji. Podkreśla się w niej, że dzieci, stanowiące jedną z najsłabszych grup społecznych, podlegające z natury rzeczy władz i decyzjom dorosłych, narażone na najpoważniejsze niebezpieczeństwo, muszą być chronione w sposób szczególny. Inne ważne konwencje międzynarodowe dotyczące dzieci, przyjęte przez Polskę to:

-       Konwencja o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich.

-       Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (tzw. "haska")

-       Konwencja o uznawaniu i  wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem (tzw. "luksemburska") .

-       Konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego.

Konwencja o prawach dziecka ONZ z 1989 r. - mówi, że wszystkie dzieci mają te same prawa, bez względu na płeć narodowość, kolor skóry, język, religię wyznawaną lub, gdy nie wyznaje żadnej, czy są pełnosprawne, czy niepełnosprawne.

Wszystkie dzieci mają prawo:

-       do życia i prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i umysłowego

-       do miłości i wychowania przez oboje rodziców, także, gdy rodzice nie mieszkają razem

-       do nauki, wypoczynku i do pełnej opieki medycznej, gdy zajdzie taka potrzeba

-       do wypowiedzi własnego zdania w ważnym dla nich sprawach, w których dorośli powinni ich wysłuchać

-       do szanowania ich godności i prywatności

-       do życia bez przemocy i poniżania

-       do ochrony przed złym traktowaniem i krzywdzeniem fizycznym i psychicznym

-       aby wszystkie sprawy w sądach i urzędach, dotyczące dzieci, uwzględniały przede wszystkim ich dobro,
a dopiero potem interesy dorosłych.

Dorośli winni starać się, aby dzieci miały dobre dzieciństwo i dorastanie. Zdarza się, że prawa  dziecka są naruszane. Może tak dziać się w domu, w szkole lub na ulicy. Nie zawsze nawet dorośli zdają sobie sprawę, że swoim postępowaniem krzywdzą dziecko, raniąc jego godność, upokarzają, lekceważą, wyśmiewają, nie liczą się z jego zdaniem, naruszają jego prywatność. Jeszcze gorzej, jeżeli biją dziecko, znęcają się, zaniedbują lub wykorzystują. Zawsze krzywdzonemu dziecku trzeba pomóc. Samo dziecko może i ma prawo szukać pomocy. Jeśli rodzice zauważa. że dziecku dzieje się coś złego w szkole powinni jak najszybciej porozmawiać z wychowawca, pedagogiem szkolnym. Każde dziecko powinno móc szczerze rozmawiać z rodzicami o problemach. Jeżeli zdarzają się sytuacje, że to rodzice są sprawcami krzywdy dziecka, wówczas także nie powinno ono milczeć. Zawsze w otoczeniu jest jakiś dorosły, któremu dziecko może zaufać. To może być ktoś z rodziny, ktoś w szkole np. wychowawca, pedagog lub lekarz. Jeżeli dziecko boi się lub wstydzi powiedzieć o swojej krzywdzie osobie dorosłej ze swego otoczenia, może zadzwonić lub napisać do instytucji pomagających dzieciom np. Komitetu Ochrony Praw Dziecka.

Ponadto Konwencja Praw Dziecko stanowi:

-       we wszystkich działaniach dotyczących dziecka należy kierować się zasadą jego dobra,

-       Dziecko jest istotą ludzką, wymagającą poszanowania jej tożsamości, godności i prywatności.

Reasumując, dziecko ma prawo:

-       Do życia,

-       Do swobody myśli i sumienia,

-       Do wyrażania własnych pog1ądów

-       Do znajomości własnych praw,

-       Do wolności od wszelkiego rodzaju przemocy fizycznej i psychicznej,

-       Do ochrony zdrowia, wypoczynku i czasu wolnego,

-       Do informacji, tożsamości narodowej,

-       Do korzystania z dóbr kultury,

-       Do prywatności.

Prawa dziecka zawarte w Konwencji obejmują, prawa cywilne, socjalne, kulturalne i polityczne. Nie ma tam praw ekonomicznych, uznaje się (bowiem), że dziecko winno się uczyć, a nie pracować.

Osobiste prawa dziecka:

-       Prawo do życia i rozwoju,

-       Prawo do posiadania stanu cywilnego, tzn. do rejestracji o urodzeniu i do posiadania imienia i nazwiska,

-       Prawo do uzyskania obywatelstwa,

-       Prawo dziecka do rodziny ( do wychowania przez rodziców naturalnych, a w razie rozłączenia z rodzicami do stałych kontaktów z nimi),

-       Do wolności religijnej i przekonań,

-   Do wolności wypowiedzi, wyrażania poglądów i ich poszanowania, winno być wysłuchane w postępowaniach
    administracyjnych i sądowych, we wszystkich sprawach, które go dotyczą, - Wolność od przemocy fizycznej lub
    psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych, wszelkiego okrucieństwa, wobec dziecka nie można orzekać kary śmierci, ani kary dożywotniego więzienia.

Socjalne prawa dziecka:

-       Prawo do ochrony zdrowia,

-       Prawo do odpowiedniego standardu życia,

-       Prawo do odpoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.

Kulturalne prawa dziecka:

-       Prawo do nauki ( obowiązkowej w bezpłatnej szkole podstawowej),

-       Prawo do korzystania z dóbr kultury,

-       Prawo do informacji,

-       Prawo do znajomości swoich praw.

Starszym dzieciom Konwencja przyznaje dodatkowe pewne prawa polityczne,
a mianowicie do stowarzyszenia się i zgromadzeń w celach pokojowych.

Rzecznik Praw Dziecka - Rada Ministrów przyjęła w grudniu 1998 projekt ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, opracowany przez Pełnomocnika d/s. Rodziny. Projekt ten stanowi realizację zobowiązania wynikającego z art. 72 ust. 4 Konstytucji RP z 2.IV.1997 - do ustanowienia Rzecznika Praw Dziecka, jako instytucji zapewniającej ochronę praw dzieci na podstawie Konwencji o Prawach Dziecka.

Niech się wreszcie każdy dowie

I rozpowie w świecie całym,

Że dziecko to także człowiek,

Tyle że jeszcze mały.

Dlatego ludzie uczeni,

Którym za to nalezą się brawa,

Chcąc wielu dzieci los odmienić,

Stworzyli dla Was mądre prawa.

Więc je na co dzień i od święta

Spróbujcie dobrze zapamiętać:

Nikt mnie siłą nie ma prawa zmuszać do niczego,

A szczególnie do zrobienia czegoś niedobrego.

Mogę uczyć się wszystkiego, co mnie zaciekawi

I mam prawo sam wybierać, z kim się będę bawić.

Nikt nie może mnie poniżać, krzywdzić, bić, wyzywać,

I każdego mogę zawsze na ratunek wzywać.

Jeśli mama albo tata już nie mieszka z nami,

Nikt nie może mi zabronić spotkać ich czasami.

Nikt nie może moich listów czytać bez pytania,

Mam też prawo do tajemnic i własnego zdania.

Mogę żądać, żeby każdy uznał moje prawa,

A gdy różnię się od innych, to jest moja sprawa.

Tak się tu w wiersze poukładały,

Prawa dla dzieci na całym Świecie,

Byście w potrzebie z nich korzystały

Najlepiej, jak umiecie.

 Adresy organizacji społecznych udzielających pomocy dzieciom:

1. Komitet Ochrony Praw Dziecka, ul. Boleść 2, 00-259 Warszawa tel. (0-22) 831 24 29 .
2. Fundacja "Dzieci Niczyje", ul. Walecznych 59, 03-926 Warszawa tel. (0-22) 616 0268 .
3. Fundacja na rzecz Ochrony Dzieci przed Okrucieństwem, al. Więckowskiego 32, 90- 728 Łódź tel. interwencyjny (0-42) 33 12 64.

Bibliografia:

-       Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

-       Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka

-       „Prawa człowieka i ich ochrona” Grażyna Michałowska

-       „Prawa człowieka - model prawny” Marka Antoniego Nowickiego

-       Kodeks postępowania cywilnego - Prawo o aktach stanu cywilnego

-       Konwencja o Prawach Dziecka /uchwalona przez ONZ 20 listopada 1989 ratyfikowana przez Polskę
         30 kwietnia 1991 r. 

-       „Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska" Wyd. Europa; rok wyd.1999

-       Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r .